"Soms vind je de eikelmuis slapend in je tuinhuisje"

Experte biodiversiteit Sarah Defoort onthult in dit interview waarom dit mysterieus dier zo belangrijk is voor onze natuur. Gewapend met een wildcamera en enkele nestkasten probeerde de redactie van Tij-dingen één van deze knaagdieren te vangen.

Tij-dingen: De eikelmuis is bekend onder vele namen: zorro, tuinslaper, fruitratje of -diefje. Is de eikelmuis nu een muis of een rat?

Sarah Defoort: "Geen van beide. Slaapmuizen, zoals de eikelmuis en de hazelmuis zijn geen echte muizen. Deze knaagdiergroep zweeft tussen de families van de muizen en de eekhoorns. Een aantal bijnamen van de eikelmuis verwijst naar haar dieet. Deze omnivoor heeft een voorkeur voor eiwitrijk dierlijk voedsel als insecten, slakken, jonge zangvogels, muizen en amfibieën. Ter voorbereiding op de winterslaap voedt hij zich met suiker- en vetrijke vruchten. Bijnamen zoals tuinslaper verwijzen naar deze lange winterslaap, terwijl zorro slaat op het zwarte maskertje rond de ogen. In Vlaanderen start de winterslaap van eikelmuizen tussen half september en eind november en ze ontwaken tussen maart en half mei."

T-d: Wat maakt de eikelmuis zo'n bijzondere soort om op te sporen en te bestuderen?

Sarah: "De eikelmuis is één van de 5 buitengewone soorten in West-Vlaanderen die extra bescherming krijgt. Hun aantal ging in België sterk achteruit, maar in onze provincie leeft wel nog een belangrijke populatie. Het soortactieplan focust op het herstel van hun leefgebieden."

T-d: Hoe bestuderen jullie de eikelmuis?

Sarah: "Met nestkasten en wildcamera's. Verspreid over de provincie hangen speciale nestkasten. De vrijwilligers van de West-Vlaamse Eikelmuiswerkgroep doen fantastisch werk en controleren die 2 keer per jaar. Daardoor weten we hoe goed de soort het doet. Zo ontdekken we ook verschillen tussen de regio's, aan de kust worden de nestkasten tijdens de winter minder gebruikt. Daarnaast zetten we ook wildcamera’s in om eikelmuizen te filmen. Die camera’s nemen een foto of video zodra er beweging wordt gedetecteerd. We hadden daar met het Regionaal Landschap Westhoek nog geen ervaring mee, maar ik wou dat graag uitproberen omdat ik in mijn vrije tijd veel met wildcamera’s werk. Onze eerste test was hier in Koksijde. Een groepje vrijwilligers controleert wekelijks de beelden en het was al meteen prijs in de eerste week. Ik ben ze dan ook dankbaar voor de hulp en hoop dat we de komende jaren nog meer locaties kunnen onderzoeken. Misschien zelfs bij mensen in de tuin."

T-d: Wat maakt Koksijde zo geschikt voor de eikelmuis?

Sarah: "De eikelmuis bereikt in West-Vlaanderen de noordgrens van zijn verspreidingsgebied. De soort komt in 2 belangrijke regio’s voor: de regio rond Kortrijk en de Westkust (incl. Veurne). De eikelmuis komt ook voor in het Hannecartbos, net zoals in enkele andere natuur- en duingebieden in Koksijde. Toch heeft de eikelmuis het moeilijk aan de Westkust, maar in Koksijde houdt hij voorlopig nog stand. Je vindt de eikelmuis vooral aan de rand van duingebieden en in de daaraan grenzende woonwijken. Ze vinden er struweel dat hen zowel voedsel als nest- en schuilgelegenheid biedt."

T-d: Wat heeft de eikelmuis nodig om zich ergens thuis te voelen?

Sarah: "Om een plek geschikt te maken voor een soort, hou je rekening met een aantal basisbehoeften: voedsel, veiligheid, voortplanting en verblijf. De eikelmuis houdt van dicht struikgewas, braamstruweel en oude(re) bomen met klimplantenbegroeiing zoals klimop, bosrank of kamperfoelie waar ze eiwitrijk voedsel vinden. Ze gebruiken boomholtes, nestkasten of rommelige hoekjes in tuinhuisjes als nest- of schuilplaats, maar bouwen ook zelf nesten in dicht struikgewas of klimplanten. Een grote variatie aan inheemse bomen en struiken die fruit of bessen dragen, zorgt voor extra voedselaanbod in het najaar. Een aaneengesloten netwerk van begroeiing is ook belangrijk, dan moet de eikelmuis zich niet over de grond verplaatsen. Daar zijn ze kwetsbaar voor roofdieren zoals bosuil, rat en kat. Al kan je natuurlijk niet verwachten dat een minder mobiele soort, zoals de eikelmuis, overal opduikt waar het leefgebied geschikt is."

T-d: Wat zijn de leukste of verrassendste weetjes die je over deze soort kan vertellen?

Sarah: "Het leven van de vrouwtjes is interessant. Ze leven soms in clans van nauw aan elkaar verwante eikelmuizen, waar ze samen een eigen territorium hebben. Jonge vrouwtjes blijven vaak hun hele leven bij hun moeder en de clan, de volwassen dieren leren hen waar de beste looproutes en nestplaatsen liggen."

T-d: Welke sporen laat een eikelmuis achter? Kan je zijn aanwezigheid zelf opmerken?

Sarah: "Heb je nestkasten voor mezen in je tuin? Dan gaat een eikelmuis er misschien wonen. Je vindt er dan de typische nesten, vaak met veel mos, waarbij grote, smeuïge keutels opvallen. De keutels lijken op die van ratten, maar zijn groter en onregelmatiger van vorm. Tijdens het paarseizoen kan je de eikelmuis ook horen. Dan roepen ze om hun territorium te verdedigen of een partner aan te trekken. Tijdens de winter gebeurt het soms dat je een slapende eikelmuis vindt bij het schoonmaken van een nestkast of werken in een tuinhuis. Laat het dier dan rustig verder slapen. Vind je een eikelmuis in nood? Neem dan contact op met het Opvangcentrum voor Wilde Dieren in Oostende (059 80 67 66). Zij zijn gespecialiseerd in de opvang van jonge en gewonde eikelmuizen."

T-d: Waarom is het zo belangrijk dat we deze soort blijven opvolgen en beschermen?

Sarah: "Doordat de eikelmuis het al jaren niet goed doet, is de kans groot dat we geïsoleerde populaties verliezen. Daarom moeten we bestaande populaties versterken door meer en beter leefgebied te creëren in de buurten waar ze leven en inwoners bewust maken van hun aanwezigheid. Voor de populatie aan de Westkust speelt Koksijde, met zijn centrale ligging, een grote rol. Het is dan ook belangrijk dat er gewerkt wordt aan een connectie met de populaties in Veurne en De Panne."

T-d: Wat vind jij zelf het mooiste aan werken rond biodiversiteit in de Westhoek?

Sarah: "Ik vind het enorm stimulerend om te werken aan het leefgebied van soorten die het moeilijk hebben. En zo een steentje bij te dragen aan hun bescherming. Doordat we met het Regionaal Landschap Westhoek gericht werken aan het landschap, hebben we een rechtstreekse impact op het leefgebied van soorten. We opwaarderen bestaand leefgebied, denk maar aan het ruimen van poelen die dreigen te verlanden of het aanplanten van veldstruweel in geelgorshabitat. Daarnaast realiseren we ook nieuw leefgebied door de kleine landschapselementen te planten en poelen re graven. Zo ontstaan er nieuwe stapstenen voor het creëren van belangrijke ecologische verbindingen. Onze sterkte? We werken niet op ons eentje aan het landschap, wel in samenwerking met gemeenten, landbouwers, particulieren, scholen en overheden."