Leer alles over de smakelijke geschiedenis van pladijs, dé favoriete vis uit de middeleeuwen

Tot voor kort was het onduidelijk welke soorten populair waren en wat dit ons vertelt over de visgewoonten in die tijd. Pladijs was veruit het populairst, vooral tegen het einde van de middeleeuwen.

Dit verrassend inzicht komt van onderzoekers van de Universiteit van York, in samenwerking met experts uit België, Frankrijk en Nederland.

Uit de chemische analyse van meer dan 350 visbotfragmenten van platvis, gevonden op archeologische vindplaatsen langs de Noordzee – waaronder Koksijde – ontdekten de onderzoekers dat pladijs een belangrijke plaats innam in de middeleeuwse keuken. Gemeentearcheoloog Alexander Lehouck benadrukt dat dit onderzoek Koksijde helpt om de veranderende visserijpraktijken door de eeuwen heen beter te begrijpen. Het onderzoek onthult dat pladijs eerst dicht bij de kust werd gevangen, maar later verder op zee. Dat viel samen met de groei van steden (10e-13e eeuw) en de behoefte aan een stabielere voedselvoorziening.

Opvallend is dat de soort vis die werd gegeten vaak afhing van de sociale context. Zo werd zeetong voornamelijk gegeten in kloosters, terwijl pladijs geconsumeerd werd door een brede laag van de bevolking. Bot, een andere platvis, verloor geleidelijk aan populariteit naarmate pladijs meer op de voorgrond trad. Deze verschuivingen in eetgewoonten weerspiegelen niet alleen de beschikbaarheid van vissoorten, maar ook de invloed van religieuze voorschriften. Denk maar aan de vastentijd, waarin vis een belangrijke rol speelde.

De rekening van de Duinenabdij van 1568-1569 geeft aankopen van pladijs aan gedurende heel het jaar, met de grootste aankopen in de vasten en in de zomer. Alleen rog werd heel het jaar door aangekocht, bot alleen in de zomer.

Wat dit onderzoek zo bijzonder maakt, is het gebruik van nieuwe moleculaire technieken waarmee de onderzoekers vissoorten konden identificeren op basis van kleine botfragmenten. Hierdoor kregen ze niet alleen een beeld van de soorten die werden gegeten, maar ook van de visgronden waar de vissen werden gevangen. Dit helpt ons niet alleen de middeleeuwse eetgewoonten beter te begrijpen, maar geeft ook inzicht in de veranderende landschappen en de invloed van menselijk ingrijpen op het milieu.

Handelsnetwerken speelden ook een grote rol in de verspreiding van vis als gerecht. De invloed van culturen uit het noorden, zoals Scandinavië, zorgde ervoor dat zeevis beschikbaar werd voor een breder publiek. Bovendien suggereren onderzoekers al langer dat de kwaliteit van zoetwatermilieus in de middeleeuwen afnam waardoor de vraag naar zeevis, vooral kabeljauw en schelvis, steeg. En natuurlijk ook naar platvis.

Visbestanden zijn er slechter aan toe dan we dachten als we de recentste wetenschappelijke rapporten daarover mogen geloven. Vooral bij overbeviste soorten bleek er jarenlang sprake van een te optimistische schatting. Vandaar dat het tongquotum vorig jaar december met 60% omlaag ging, maar vanwege ‘loos alarm’ dit voorjaar dat toch opnieuw de hoogte in ging. Probleem dat daarvan aan de basis ligt is een tekort aan onderzoeksgegevens om het probleem van overbevissing goed in te schatten. Het ILVO heeft daarom een proefproject lopen om na te gaan hoe overbevissing beter kan worden ingeschat.

De problematiek van overbevissing op zee heeft, door de toenemende populariteit sinds de 10e eeuw, misschien wel zijn oorsprong in de middeleeuwen...

Vandaag neemt vis, vooral platvis, nog altijd een belangrijke hap uit onze voeding en veel mensen houden nog vast aan de traditie van ‘vrijdag visdag’. Het wetenschappelijk onderzoek naar middeleeuwse visgewoonten toont aan hoe belangrijk de zee was – en nog steeds is – voor onze voeding.