"Bijenhotels zijn tof, maar zorg vooral voor slordige hoekjes met boomsnoeisel en stronken"

Waarom zijn ze onmisbaar? Welke soorten komen hier voor? En hoe kunnen we ze helpen? De redactie van Tij-dingen ging op bijenjacht en het gezoem kwam deze keer niet uit onze laptop. Ontdek waarom deze kleine bestuivers van levensbelang zijn – en hoe jij ze helpt.

Tij-dingen: Waarom zijn wilde bijen en hommels zo belangrijk voor de mens?

Marie Line Madou: "Hommels zijn ook wilde bijen, hoewel je door hun hariger en dikker uiterlijk zou denken dat ze tot een aparte groep behoren. Het zijn wel sociaal levende bijen, ze vormen een kolonie, net als de honingbijen, maar met veel minder. Net als andere wilde bijen zijn hommels belangrijk voor de bestuiving van onze planten, bomen en gewassen. En dus onmisbaar voor het voedsel van de mens. Een leuk weetje: bijen zijn strikt vegetarisch, ze voeden zich met stuifmeel en nectar. De larven krijgen stuifmeel (dat bevat immers veel eiwitten), volwassen dieren hebben nectar nodig als brandstof."

T-d: Wat is het verschil tussen wilde bijen, solitaire bijen en honingbijen?

Marie-Line: "Er zijn meer dan 400 wilde-bijensoorten in België. Een aantal dat varieert omdat er bijen vanuit het zuiden verhuizen naar ons land (door de klimaatopwarming), er af en toe nieuwe soorten worden ontdekt en er ook sommige soorten verdwijnen. Van die wilde bijen leven de meeste solitair, het vrouwtje bouwt nestcellen en in elke cel legt ze een eitje en een klompje voedsel (stuifmeel met wat nectar) waarna ze de cel afsluit. De enige taak van het mannetje? Het vrouwtje bevruchten. Een 2e groep leeft in een kolonie waarbij de koningin de eieren legt en de werksters de larven verzorgen en het nest uitbouwen. Bij de wilde bijen zijn dat de hommels. Een 3e groep behoort tot de koekoeksbijen: zij maken geen eigen nest, maar leggen een eitje in een nestcel die door een andere bij werd gemaakt. Koekoekshommels nemen dan weer een kolonie over, geheel of gedeeltelijk. Onze gedomesticeerde honingbijen behoren tot de Apidae-familie, net als de hommels. Bij ons komt er maar één soort honingbij voor, de Westerse honingbij (Apis mellifera), maar er bestaan verschillende rassen. Op de sociale trap staan de honingbijen het hoogst. Bovendien worden ze door de productie van honing en was worden gekweekt door en voor de mens. De imker houdt een aantal volken (bijen in een groep, red.) en volgt die op. Die zorg is nodig want soms valt een volk ten prooi aan ziekten of parasieten.De honing die de bijen opslaan als wintervoorraad wordt weggehaald en het volk krijgt suikerwater in ruil. Het volk bestaat uit enkele duizenden individuen in de winter tot 60.000 in de zomer. Een hommelkolonie telt 10 tot een paar 100 individuen."

T-d: Welke soorten wilde bijen en hommels komen het meest voor in Koksijde en omgeving?

Marie-Line: "Aan onze kust hebben wij uitzonderlijke biotopen met planten en dieren die alleen in duingebieden voorkomen. Daardoor hebben we wildebijensoorten die je bijna uitsluitend bij ons ziet. Ons gelukje dus. In Koksijde werden tot nu toe 124 soorten waargenomen en daarvan behoren er 15 tot de typisch West-Vlaamse soorten.In het interessante rapport van Natuurpunt Studie, 'Symboolsoorten wilde bijen in West-Vlaanderen' (2024), lees je het allemaal na. In dat rapport worden in totaal 28 soorten uitgekozen om te koesteren: met andere woorden om te zorgen voor voldoende voedsel en nestgelegenheid in een gezonde omgeving.Het rapport is gratis te downloaden bij Natuurpunt en de typisch West-Vlaamse soorten worden apart besproken met veel beeldmateriaal. Een absolute aanrader."

T-d: Gaat het goed met onze bijen?

Marie-Line: "Er zijn zeker zorgen. Wilde bijen lijden onder het verdwijnen van hun biotoop, pesticiden, gebrek aan nestgelegenheid en bloemen. Vooral wilde bloemen. Laat ons het voorbeeld nemen van de hommels: van de 30 soorten die we in België hadden, zijn er 6 uitgestorven in de laatste 100 jaar. Amper een 10-tal soorten zijn nog redelijk algemeen in Vlaanderen, de rest is uiterst zeldzaam. Alle insecten doen het trouwens slecht met een achteruitgang van 50 procent in de laatste decennia, zowel in aantal als in soortenrijkdom. En dat terwijl insecten een onmisbare rol vervullen in het ecosysteem, ze zijn voedsel voor bijvoorbeeld vogels en zoogdieren (o.a. vleermuizen)."

T-d: Waar liggen de beste natuurlijke bijenhotels van Koksijde volgens jou?

Marie-Line: "Alle duinengebieden zijn ontzettend belangrijk. Maar voor wilde bijen zijn ook tuinen een toevluchtsoord. Misschien belangrijk om te vermelden dat maar 30 procent van de wilde bijen in bijenhotels nestelen. 70 procent van de wilde bijen leeft ondergronds, in gangen die ze graven, soms tot een meter diep. Een natuurlijk gazon, maar ook een speelruimte waar kinderen ravotten en de aarde wat bloot ligt of een onverharde oprit: dat zijn plaatsen waar solitaire bijen graag hun nest bouwen."

T-d: Wat kunnen Koksijdenaars zelf doen om wilde bijen en hommels te helpen in hun tuin of buurt?

Marie-Line: "Gebruik zeker geen chemische bestrijdingsmiddelen in je tuin. Dat is het begin. Het is ook niet goed voor onze gezondheid, trouwens. Wat nog? Inheemse bomen en struiken planten, kies bloemen die nectar en stuifmeel bieden aan onze bijen en laat wilde bloemen staan. Maak ook de tuin niet te strak, die perken met decoratieve grassen die overal opduiken zijn misschien stijlvol, maar een bij of een vlinder heeft er niets aan. Voor hen is dat een woestijn. Opgeruimd is in de tuin dus niet netjes.”

T-d: Zijn er specifieke maatregelen die landbouwers of tuinliefhebbers kunnen nemen?

Marie-Line: "Bijenhotels zijn tof, ik heb er zelf ook, maar zorg vooral voor slordige hoekjes met boomsnoeisel en stronken. Zet wilde planten en laat de uitgebloeide stengels staan in de winter. Gebruik geen herbiciden, insecticiden of fungiciden en zorg het hele seizoen door voor bloemen. Daarom juich ik het initiatief van de gemeente toe: biologisch geteelde zaden van wilde planten gratis uitdelen aan de bewoners is een fantastische bijdrage hieraan. De mensen van de milieudienst ben ik ,als bijenfan, hiervoor héél dankbaar. Bovendien is over de keuze van de soorten goed nagedacht, elke wilde plant is waardplant of voedselplant voor één of meerdere insecten (vlinders, bijen, zweefvliegen of kevers) en hoort thuis in onze streek.Tussen die wilde-plantenweelde zullen andere inheemse planten zich spontaan aanbieden: bijvoorbeeld onze pissebloem of paardenbloem om er maar eentje te noemen.Geen enkele andere plantenfamilie (composieten) biedt aan zoveel verschillende bijen nectar en stuifmeel. Bijen zijn kieskeurig, maar de paardenbloem valt bij bijna alle bijen in de smaak. Laat die bloem dus staan, ze is ook een geliefde plant van een West-Vlaamse bijensoort die momenteel door de provincie als symboolsoort wordt naar voor geschoven: de paardenbloembij (Andrena humilis)."

T-d: Hoe belangrijk zijn burgerwaarnemingen (zoals op waarnemingen.be) voor het onderzoek naar wilde bijen en hommels?

Marie-Line: "Dankzij die waarnemingen krijgen we een beeld van de soorten die er zijn en van de gebieden die bepaalde soorten verkiezen. Koksijde scoort hoog in het bovengenoemde rapport, maar er zijn gemeenten in onze provincie die nog beter doen. Dus een warme oproep om zoveel mogelijk waarnemingen te registreren."

T-d: Veel mensen hebben schrik voor bijen. Onterecht?

Marie-Line: "Inderdaad. De angst voor bijen en hommels en andere insecten moet er nog een beetje uit, we hebben deze beestjes nodig en de meeste zijn ongevaarlijk. Wist je dat mannelijke bijen nooit steken (geen angel) en dat de meeste solitaire bijen een angel hebben die niet door onze huid raakt? En hommels zijn dan weer heel zachtaardig, die steken alleen in uiterste nood."

T-d: Zijn er successen of positieve evoluties in het behoud van wilde bijen waar je hoop uit put?

Marie-Line: "Ja, hoor. Ik denk dan aan alle inspanningen op gemeentelijk en provinciaal vlak, een groeiende belangstelling bij het grote publiek en de Week van de Bij (Departement Omgeving). Allemaal heel positief. Een speciale vermelding voor Aculea (latijn voor angel), dat is de wilde bijen- en wespenwerkgroep van Natuurpunt. Bezoek zeker hun website: zij bieden online lessen, wandelingen en een schat aan informatie. En Regionaal Landschap (Westhoek) waar Koksijde ook bij aangesloten is, die doen ook ontzettend veel voor onze bestuivers. De website is echt de moeite, je ontdekt er cursussen en wandelingen en ze organiseren elk jaar een bijensymposium. Dit jaar op dinsdag 1 april. Bij het grote publiek zijn ze ook bekend door de jaarlijkse actie Behaag je tuin. Tijdens De week van de bij, telkens de laatste week van mei, zijn er veel activiteiten. Op 31 mei en 1 juni organiseert Aculea verschillende hommelzoektochten. Zeker 1 juni noteren in je agenda, want dan vindt er een hommelzoektocht plaats in Ter Yde. Meer info vind je op de site van Natuurpunt."

T-d: Wat is jouw favoriete bijensoort en waarom?

Marie-Line: "Ik hou van alle bijen, maar er zijn 2 symboolsoorten die er extra 'uitzoemen'. De eerste is de Kustbehangersbij (Megachile maritima). Vorige zomer koos een mannetje een kaardenbol (bloem) in mijn tuin als territorium. Geen enkele andere bij of hommel mocht naderen. Deze bij heeft trouwens mooie groene ogen. De blauwzwarte houtbij (Xylocopa violacea) is de andere. Een prachtige verschijning. Het is een grote bij (hommelformaat) met een zwart blinkend achterlijf en blauwe iriserende vleugels. Deze mediterrane soort is pas sinds 2000 bij ons te zien. In mijn tuin verkozen zowel het mannetje als het vrouwtje scharlei (Salvia sclarea) als voedselplant. En nu ik bezig ben… wil ik ook nog de gewone sachembij (Anthophora plumipes) vermelden. Zo’n mooie bij en bovendien nog bliksemsnel ook. Speciaal voor deze bij plantte ik longkruid en ja hoor, een koppel bijen was op de afspraak."