"Met 'ik vraag het aan' als baseline gaat het bestuur voor meer dan een onenightstand"

Hoe zorg je voor een eerlijke bevraging? En wat gebeurt er met jouw input? Tij-dingen vroeg de mening van experts Nele Van der Elst (marktonderzoeksbureau MAS Research) en Cato Léonard (Glassroots) over hoe inspraak werkt, waarom het belangrijk is en hoe jij het verschil maakt.

Tij-dingen: Hoe kom je tot een geslaagd inspraakproces? Waar letten jullie als professionals op?

Cato Léonard: "Het is belangrijk dat je zoveel mogelijk ideeën en meningen verzamelt. En dat gebeurt tijdens de brede bevraging. Als je een nieuw zwembad bouwt, moet je niet de zwemmers interviewen. Die komen al. Je moet je afvragen: waarom komen die andere mensen niet? Is het door de prijs? Komt het door de openingsuren? Met concrete dingen kan je aan de slag gaan. Nadien moet je al die verschillende meningen met elkaar confronteren in een maximale diversiteit. Wat bedoel ik daarmee? Dat je niet alleen de mening krijgt van hoogopgeleide 50-plussers, maar ook van jongeren of mensen die niet verder studeerden en die met elkaar vergelijkt om keuzes te maken."

Nele Van der Elst: "Net daarom kiezen we voor een dubbele bevraging. In eerste instantie, zoals Cato zei, willen we zo breed mogelijk bevragen. Maar natuurlijk willen we ook een goede weerspiegeling hebben van de inwoners van Koksijde. We weten dat Koksijde een vrij oude bevolking heeft, dan moeten we ook zorgen dat dat in verhouding hetzelfde is in onze steekproef. Natuurlijk krijg je dan wel de reactie: 'die mag zijn mening geven en ik niet'. Vandaar dat wij het belangrijk vinden om ook een open bevraging te houden waardoor iedereen zijn mening kan geven."

Cato: "Die combinatie is iets speciaals. 2.000 mensen die geselecteerd worden op basis van hoe de Koksijdse bevolking eruit ziet en daarna de open bevraging voor iedereen. De Koksijdenaars moeten beseffen dat ze deel uitmaken van iets unieks. Dit is de start. En dan is de volgende stap: hoe gaan we al die meningen en ideeën verzoenen met elkaar? Hoe zorg je dat je keuzes maakt waar iedereen mee content is? De 1e stap zijn de wishlists. Wat wil je? Wie ligt ervan wakker? Wat gaat er fout? Dat mondt dan aan het einde van de legislatuur uit in: hoe hebben we met zoveel mogelijk rekening gehouden? Eerst zoeken we uit waar je van wakker ligt en wat je wil. Dan is het ook aan de beleidsmakers om open te communiceren wat kan en wat niet mogelijk is, ik denk maar aan budgetten of regelgeving."

T-d: Hoe werkt zo'n steekproef bij een enquête? Hoe loten jullie de mensen uit?

Nele: "Voor de gesloten bevraging werden 2.000 mensen uitgekozen. Iedereen had even veel kans om daarin te zitten. Stel, je hebt 1.000 mensen en je wil er 100 selecteren, dan had je 1 kans op 10 om erbij te zitten. Dat betekent dat je elke 10e persoon kiest in je steekproef, maar je begint niet met 1. Je begint bv. bij de 4e, daarna de 14e enzovoort. Natuurlijk zorgen we wel dat het percentage ouderen even hoog is in onze steekproef als in Koksijde."

T-d: Hoeveel inwoners moeten de enquête invullen om van een goed resultaat te spreken?

Nele: "600 van de 2.000. Hoe meer mensen de bevraging invullen, hoe kleiner de foutenmarge. Onze foutenmarge bedraagt maximaal 4 procent bij 600 deelnemers op 20.000 inwoners. Achteraf wegen we bepaalde subgroepen van wie we, in verhouding, te weinig antwoorden kregen. In de praktijk komt het altijd vrij goed uit. Een mooie weerspiegeling van de bevolking."

Cato: "Het allerbelangrijkste is vooral: draagvlak. Je moet ook vertrouwen dat er iets zal gebeuren met jouw input. En ervan uitgaan dat het een representatieve steekproef is. Geloof in het systeem."

T-d: Welke projecten hebben jullie al begeleid? Participatieprojecten in andere gemeenten?

Cato: "In Zaventem werkten we 4 jaar in verschillende wijken. Ook hier confronteerden we verschillende belangen en ideeën en kwamen we soms tot verrassende conclusies. Ik wil niet te veel vertellen, want anders hou je er wel onbewust rekening mee. Thema's die eruit sprongen? Senioren, vuilnis, veiligheid en mobiliteit: dat verbaast niemand. De kleinste regering ter wereld, die van de Duitstalige gemeenschap, betrekt haar burgers permanent met burgerparticipatie. Ik zat mee aan tafel met andere experten bij het design van dit unieke model. De voorstellen uit het burgerpanel worden besproken in het parlement die dan terugkoppelt naar de burgers waarom ze aanbevelingen wel of niet zullen implementeren. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn Denk maar aan de prijs, vergunningsverplichtingen, bovenlokale belangen enz "

Nele: "Voor grote steden als Antwerpen, Gent en Leuven hebben we al gewerkt. Soms is dat heel specifiek, ik denk dan aan mobiliteit, waar we echt gaan kijken hoe mensen zich verplaatsen. Maar dat kan ook heel algemeen zijn zoals de Stads- en Gemeentebarometer die wordt over heel Vlaanderen, alle steden en gemeenten, verspreid. Dat zijn gigantische oplages van vragenlijsten."

T-d: Hoe zorgen jullie ervoor dat ook 'moeilijk te bereiken doelgroepen' (zoals jongeren) worden betrokken?

Nele: "Goede vraag. Wij weten dat bij dit soort bevragingen meestal meer vrouwen antwoorden en minder jongeren. Van de mensen van wie we weten dat ze minder antwoorden, selecteren we er meer zodat we op het einde van de rit van elke groep voldoende antwoorden krijgen. Zo hebben we een goede weerspiegeling van de bevolking. Antwoorden er toch meer dan verwacht? Dan werken we met een weging om alles mooi in verhouding te krijgen."

Cato: "Om moeilijk te bereiken doelgroepen mee aan tafel te krijgen, moet je van hen het vertrouwen winnen en zoveel mogelijk drempels wegnemen. Kan je niet goed overweg met een computer? Dan zorgen we voor papieren bevragingen. Wanneer je mensen samen aan tafel wil zetten, heb je andere drempels. Hoe raak ik daar? Moet ik geld meenemen voor een drankje of niet? Welke kleren moet ik aandoen? Je moet zorgen dat je al die drempels al op voorhand voor een stuk wegneemt. Veel hangt ook af van de communicatiestrategie van de organisatie, hier is dat de gemeente. Hou het eenvoudig en laagdrempelig. Een pluim voor hoe jullie het hier doen. En ook de keuze voor 'ik vraag het aan' als baseline trek je direct de aandacht. De start is alvast veelbelovend."

T-d: Doen jullie zelf mee aan bevragingen – als je bijvoorbeeld wordt opgebeld?

Nele: "Ik ben altijd nieuwsgierig en dus doe ik altijd mee. Ook omdat ik weet hoe moeilijk het is voor de mensen die je opbellen. Dat is eigenlijk geen dankbare job."

Cato: "Ja. Ik weet hoe belangrijk het is om genoeg antwoorden te kunnen verzamelen om een goed resultaat te krijgen. Bovendien vind ik het fantastisch dat ze je mening vragen."

T-d: Waar zijn jullie extra benieuwd voor in Koksijde?

Nele: "Niet zozeer naar thema's, ik ben vooral benieuwd naar het verschil tussen de subgroepen. Dus jongeren, ouderen, kinderen, gezinnen met kinderen. Omdat Koksijde zo'n atypische bevolkingspiramide heeft. Misschien wil iedereen hetzelfde? Daar ben ik wel benieuwd naar. Wil iedereen een nieuw zwembad bij wijze van spreken? Of niemand? Of is dat vooral een bepaalde groep? Naar thema's kan het alle kanten uit."

Cato: "Elke gemeente en elke stad krijgt altijd te maken met de 3 V's: veiligheid, vuilnis en verkeer. Jullie zijn een kustgemeente met andere uitdagingen. In de zomer is jullie bevolking bv. 5 keer zo groter dan in de winter. Zal dat een invloed hebben op de thema's? En ten tweede: die verschillende generaties, dat is toch ook wel een punt in Koksijde. Wat zal daarvan de invloed zijn op de thema's? Ik vraag me af hoe bepaalde typische problemen worden ervaren. Ik denk aan betaalbaar wonen en voorzieningen voor ouderenzorg. En dat doet me denken aan een andere gemeente waar we de verschillende bevolkingsgroepen met elkaar lieten praten - bv. over een nieuw woonzorgcentrum en de functies die daarin moesten zitten. Uiteindelijk kwam daar een enorme oproep uit naar kangoeroewoningen. Omdat de jongeren het steeds moeilijker hebben om een betaalbare woning te kopen. Ook naar eigenaars is er een enorm verschil aan de kust. De eigenaars van het vastgoed wonen verspreid over het hele land. Nog belangrijk: dat is ook een extra reden voor de open bevraging. Zo kunnen de tweedeverblijvers hun mening geven, want in de gesloten bevraging focussen we echt op de inwoners."

T-d: Wordt er meer aan inspraak gedaan dan vroeger?

Cato: "Stilletjes aan wel, ja. Zeker op lokaal vlak en vooral de laatste 10 jaar. Net als bedrijven luisteren de leiders meer en meer naar hun stakeholders. Wat hebben we niet gezien? En hoe kunnen we ons laten voeden door de mensen voor wie we het doen? Het idee van een top-down manager is ook een stukje weg. De wereld verandert zo snel. We merken een grotere polarisering op en hopen dat projecten die inzetten op inspraak, deels tegemoetkomen aan dat probleem. Door o.a. sociale media zijn de mensen ook mondiger geworden, ze willen zeggen wat ze denken. En dat er geluisterd wordt. Terwijl de burger vroeger gewoon aanvaardde dat een bestuur een beslissing doorduwde. De verkozen politici nemen natuurlijk nog altijd de eindbeslissing."

T-d: Wat zou je zeggen tegen inwoners die twijfelen om deel te nemen?

Cato: "Vorig jaar waren er gemeenteraadsverkiezingen en 'Ik vraag het aan' is een extra manier om jouw mening te geven. Ga de relatie aan. Je krijgt de kans om mee te denken wat er met de centen moet gebeuren. Doe dan toch mee."

Nele: "Klopt. De 1e stap was je stem uitbrengen. En de 2e is een antwoord geven op de vraag: Wat gaan we nu samen doen? Misschien moet je het omgekeerde vragen. Waarom zou je niet meedoen?"