"Mijn boek toont dat wat er in nazi-Duitsland gebeurde, opnieuw kan plaatsvinden"

Op dinsdag 16 december komt Dirk Verhofstadt naar de bibliotheek. In 'Dagboek 1933: het gevaar van extreemrechts' legt hij de vinger op de maatschappelijke wonde. Een gesprek over democratie, vrijheid en waarom we waakzaam moeten blijven.

Tij-dingen: Je komt naar Koksijde om je boek voor te stellen. Waarom moeten we jouw boek lezen?

Dirk Verhofstadt: "Velen denken dat de rechten en vrijheden waarvoor onze voorouders jarenlang hebben gevochten vanzelfsprekend zijn, maar dat klopt niet. Extreemrechts is wereldwijd aan een opmars bezig en veel landen glijden weer af naar een autoritair regime. Als je kijkt naar de ontwikkelingen in Nederland: iedereen spreekt over de nederlaag van Geert Wilders, maar zijn PVV is nog steeds mee de grootste partij. Samengeteld scoorde extreemrechts nog nooit zo hoog bij onze noorderburen. En in Frankrijk is Marine Le Pen de grootste in de peilingen. Ook Giorgia Meloni is succesvol in Italië, Nigel Farage is opnieuw hot in het Verenigd Koninkrijk. Zelfs in Duitsland, nota bene, lijkt de AFD de grootste partij te worden. Mijn boek toont dus dat wat in nazi-Duitsland plaatsvond, in nauwelijks 1 jaar tijd, zomaar opnieuw kan gebeuren. Die nachtmerrie kan opnieuw werkelijkheid worden."

T-d: Ben je écht overtuigd van de gelijkenissen tussen beide tijdperken?

Dirk: "Het is helaas bittere ernst. Kijk naar de VS. Trumps minachting voor rechters en de media is ongezien, zijn massadeportaties zijn onmenselijk, en hij zet steeds meer het leger in. Hij doet dat op dezelfde manier als in Duitsland in 1933: met leugens, propaganda en geweld. Een belangrijke parallel is hoe hij greep krijgt op het staatsapparaat door tienduizenden mensen te ontslaan en te vervangen door loyalisten. Hij valt sommige media aan, installeerde een verklikkerscultuur en dan die haat naar vreemdelingen... Wat is een alarmsignaal? Typisch voor extreemrechts is dat ze de mensen die ze als vijanden van het eigen volk zien 'dehumaniseren'. Bij de nazi’s ging dat vooral om de Joden. Vandaag halen ze in West-Europa vooral uit naar asielzoekers, in de VS ook naar moslims, latino’s en zwarte mensen die hij omschrijft als parasieten en criminelen. Bij ons? In Overpelt bijvoorbeeld plakten Vlaams-Belang-jongeren een sticker ‘dit is Vlaamse grond’ op het gezicht van een zwarte jongen op een reclamebord. Om maar te zeggen."

T-d: Wat is volgens jou het grootste misverstand over extreemrechts?

Dirk: "Dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Hitler had in 1933 maar 52 dagen nodig om de democratie in Duitsland de nek om te draaien. Maar ook Donald Trump ondermijnt nu in sneltempo de fundamenten van de liberale democratie. Dat zien we ook terug in Hongarije - waar de rechterlijke macht en de media al in handen zijn van Viktor Orbán."

T-d: Dit jaar won je de 'Prijs Vrijzinnig Humanisme' met vermelding aan het Gentse Geuzenhuis. Een eer?

Dirk: "Absoluut. Zeker als ik denk aan al de grote humanisten die de prijs voor mij ontvingen zoals Lucienne Herman-Michielsens, Etienne Vermeersch, Marleen Temmerman, Wim Distelmans, Johan Braeckman en Patsy Sörensen. Allemaal mensen die ervoor zorgden dat we vandaag meer zelfbeschikkingsrecht hebben. Denk aan abortus, euthanasie, het homohuwelijk en vrouwenrechten. Deze prijs is voor mij de bekroning van een jarenlange strijd voor mensenrechten en tegen de heropleving van het fascisme."

T-d: Mensen omschrijven je als een politiek filosoof. Dekt dat de lading? Hoe zou jij jezelf voorstellen?

Dirk: "Als een ‘soldier of love’. Ik schrijf vaak over de concentratiekampen. Als je daar in de barakken staat of naast een crematorium, besef je pas hoe alles kan mislopen. Hoe erg het was en wordt als haat, willekeur en wetteloosheid de bovenhand halen. We mogen blij zijn dat we in een rechtsstaat leven en moeten er alles aan doen om die te handhaven. Dat kan alleen als we niet onverschillig zijn."

T-d: Wat moeten we weten over de mens achter de auteur?

Dirk: "Mijn passie is lezen en schrijven. Dat probeer ik door te geven aan mijn 2 kinderen en 4 kleinkinderen. Daarnaast gaf ik ook graag les in de universiteit (UGent, red.). Nu geef ik lezingen, zoals binnenkort in Koksijde. Kennis doorgeven vind ik het mooiste dat er is."

T-d: In je literatuurlijst staan niet alleen verwijzingen naar de Holocaust, maar ook over het salafisme, het liberalisme en Etienne Vermeersch. Wat leerde je bij van die laatste?

Dirk: "We gaven samen veel lezingen over ons boek 'In gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid'. Met religie en atheïsme, schoonheid en kunst, leven en dood als onderwerpen. Etienne daagde me voortdurend uit om kritisch na te denken. Ik mis hem nog steeds, zeker in deze moeilijke tijden."

T-d: Welke boeken/artikels zou je naast jouw boek leggen voor wie dieper wil ingaan op dit onderwerp?

Dirk: "De wereld van gisteren van Stefan Zweig. Ofwel: Is dit een mens? van Primo Levi. Ten derde: De verovering van de vrijheid van Alicja Gescinska. Tijdens de voorstelling van mijn boek op 16 december toon ik beelden over de parallellen tussen de jaren 1930 en vandaag. Wie komt, zal zich geen seconde vervelen."

T-d: Hoe komt het dat er een minder groot onbegrip bestaat over extreemrechts dan 20 jaar geleden?

Dirk: "Er gebeurde veel de voorbije 25 jaar. Wie had toen durven denken aan 9/11, corona, de massamigratie, de bankencrisis en oorlogen zoals in Oekraïne. Om van corona nog te zwijgen. Dat zorgt voor angst. Onze leiders slagen er niet in om een antwoord te vinden om die onderstroom en dat toenemend onbegrip om te buigen. Integendeel, de voorbije jaren heeft extreemrechts opnieuw de wind in de zeilen. En de reden dat mensen steeds meer sympathie tonen, is simpel. We zijn allemaal bang om te verliezen wat we hebben. En bepaalde politici spelen hierop in. De Brexit is een typevoorbeeld van hoe massahysterie en gebrekkig informeren, kan leiden tot historische fouten."

T-d: Zijn de jonge mensen minder geïnformeerd?

Dirk: "Moeilijke vraag. Ik wil zeker niet populistisch klinken, maar ik geef een voorbeeld. In het ASO krijg je 2 uur geschiedenis, in het technisch is dat 1 uur en de beroepsopleidingen laten ze die keuze aan de lesgever. Zonder mensen te schofferen, het is duidelijk dat het net in die groep is dat extra achtergrond kan zorgen voor de nodige nuancering. Of is het omdat onze grootouders er niet meer zijn om ons wakker te schudden? Voor het eerst lopen er hier bijna geen mensen meer die een oorlog meemaakten. We beseffen te weinig in welke luxesituatie we zitten."

T-d: De situatie is ernstig, maar is er hoop?

Dirk: "Ik denk van wel. Ik merk toch een tegenbeweging. Als je aan de mensen hun vrijheden komt, volgt er toch een reactie. Onze voorouders hebben gevochten voor de huidige situatie: ik zou het toch bizar vinden, moesten we alles zomaar laten passeren. We mogen onze vrijheden niet vanzelfsprekend vinden. Maar datzelfde geldt ook als ze plots veel vrijheden inperken. Er is ook goed nieuws: je ziet toch dat de peilingen in de VS dramatisch uitpakken voor Trump en zijn partij (dit interview vond plaats voor de lokale verkiezingen in de VS waarbij Democratische burgemeesters en gouverneurs belangrijke overwinningen boekten, ten nadele van de Republikeinen: deze uitslag wordt beschouwd als een aanwijzing van de dalende steun voor president Trump, een jaar na de presidentsverkiezingen, red.). Korter gezegd: overal waar extreemrechts mee bestuurt, verliezen ze snel veel geloofwaardigheid. Ter verduidelijking: ik ben en blijf voorstander van het cordon sanitaire, ik pleit nooit om extreemrechts mee in het bad te nemen. Dan maak je ze salonfähig. En dat moeten we vermijden."