Zit het venijn in de tentakels?
Deze zomer zwemmen veel kwallen aan de kust. En dus is het ook in Koksijde opletten voor kwallenbeten. Of toch niet?
Zijn die dan zo gevaarlijk en moet je meteen naar de dokter of de EHBO-post als je gebeten bent?
Zoals het een kwal-iteitsvol medium betaamt, ging Tij-dingen zelf op onderzoek uit. En daaruit blijkt: in onze wateren vind je 4 verschillende kwallensoorten. Op enkele uitzonderingen na.
Onder water zijn kwallen mooi en sierlijk. Eenmaal aangespoeld op het strand worden kwallen herleid tot een zielig hoopje blubber. Maar in plaats van te panikeren als je een kwal ziet, raden we aan om deze neteldieren te onderzoeken.
Want we vallen met de deur in huis: de dagen waarop kwallen in Koksijde voor overlast zorgen, zijn zeldzaam.
Stuurloos
Kwallen hebben geen invloed op de richting waarnaar ze zwemmen. Ze laten zich meevoeren door de stroming.
Bij aflandige wind (van het vaste land richting zee) en weinig golven waait het oppervlaktewater zeewaarts. Om het waterpeil constant te houden, ontstaat er dan een onderstroom richting strand. Het gevolg? Kwallen dobberen dan ongewild hun dood tegemoet.
5 dingen die je nog niet wist over kwallen
1. De oorkwal kan meer dan 4 'oren' hebben
De bekende oorkwal (Aurelia aurita) dankt zijn naam aan de 4 ronde voortplantingsorganen die als 'oren' zichtbaar zijn door het transparante lichaam.
Maar hier komt het bijzondere: in ongeveer 3 procent van de populaties hebben deze kwallen meer dan vier oren - soms tot wel negen stuks! Dit is een zeldzame variatie die deze inheemse soort nog specialer maakt dan je zou denken.
2. Kwallen hebben hun eigen parasiet: de kwalvlo
Een van de fascineerendste aspecten van onze Belgische kwallen is dat ze hun eigen specifieke parasiet hebben - de kwalvlo (Hyperia galba). Deze kleine kreeftachtige van maximaal 12 mm heeft enorme groene ogen die bijna hun hele hoofd beslaan.
Ze leven letterlijk binnen kwallen zoals de oorkwal en zeepaddenstoel, waar ze mee-eten met het voedsel van de kwal maar ook stukjes van de kwal zelf oppeuzelen.
Het bijzondere is dat de kwalvlo zijn kleur kan aanpassen door zichzelf doorzichtig te maken wanneer hij op een doorzichtige kwal zit.
3. De zeepaddenstoel is de grootste
De zeepaddenstoel (Rhizostoma pulmo), ook wel bloemkoolkwal genoemd, is een indrukwekkend beest dat tot 1 m in diameter wordt.
Ondanks zijn grootte is dit de vriendelijkste reus van onze kust: hij heeft geen echte tentakels en kan daarom niet steken.
Het dier heeft wel dikke mondlappen die eruitzien als bloemkool, vandaar zijn alternatieve naam. Deze reuzenkwal leeft hoofdzakelijk van plankton en vormt een belangrijk onderdeel van het ecosysteem.
4. Kwallen hebben een dubbelleven
De levenscyclus van Belgische kwallen zoals de oorkwal is verrassend complex. Ze planten zich zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk voort: dat proces noemt strobulatie.
In de winter, bij temperaturen onder de 6°C, verdwijnen de tentakels van de poliep en begint een insnoeringsproces waarbij een 10-tal schijfjes wordt gevormd - als een stapel pannenkoeken die één voor één wordt afgesneden. Deze kleine 'ephyrae' groeien uit tot volwassen kwallen.
Interessant: als de temperatuur een heel jaar niet onder de 6°C komt, verschijnen er geen nieuwe oorkwallen.
5. Netelcellen blijven gevaarlijk, zelfs bij dode kwallen
De netelcellen (nematocysten) van kwallen zijn microscopische capsules met opgerolde giftige harpoentjes die automatisch afvuren bij contact. Het fascinerende - en belangrijke om te weten - is dat deze netelcellen ook bij dode, aangespoelde kwallen nog steeds actief blijven en dus kunnen steken.
Ze kunnen zelfs nog functioneren wanneer de kwallen al droog zijn op het strand.
Daarom is het altijd belangrijk om geen enkele kwal aan te raken, ook niet die mooie transparante exemplaren die er zo onschuldig uitzien.
4 soorten kwallen in Koksijde
Zeepaddenstoel: tot 1 m groot
De eerste kwallensoort die veel zwemt voor onze kust, is de ongevaarlijke zeepaddenstoel. De naam verwijst naar de paddenstoelvorm van het glibberige wezen.
Een beet van die grote, bolvormige kwal zorgt normaal niet voor hinder, hoogstens lichte irritatie, maar dus niets om je zorgen over te maken.
De zeepaddenstoel komt hier het meest voor tijdens de late zomer en de herfst (augustus t.e.m. november). Deze soort wordt ook nog de bloemkool- of longkwal genoemd en is erg groot, met een diameter tot 1 meter.
Oorkwal: kan meer dan 4 oren hebben
Dit transparante diertje lijkt ‘oren’ te hebben. Ook de oorkwal is geen reden om niet in onze Noordzee te zwemmen.
Een beet is zelden pijnlijk, misschien heb je wat last van irritatie, zeker als je een gevoelige huid hebt.
Deze kwal herken je aan de 4 roze of blauwige ringen (geslachtsorganen) aan de bovenkant, maar is dus ongevaarlijk. De netelcellen van de kwal dringen niet of beperkt door onze huid. Vanaf april tot september.
Blauwe haarkwal: talrijk en pijnlijk
Deze kwal herken je aan de haarachtige tentakels die meterslang kunnen zijn.
Deze zwemt en strandt hier vanaf maart tot augustus en is de meest voorkomende kwallensoort in ons land.
De blauwe haarkwal kan pijnlijk steken, vergelijk het gevoel met enkele hevige brandnetels.
Kompaskwal: pijnlijke beet
Een beet van de kompaskwal en je bent even het noorden kwijt.
Deze kwal heeft bruine strepen met een donkere rand en meterslange tentakels. Het lichaam van het diertje (diameter: 10-35 cm.) is beige.
Ben je geprikt door een kompaskwal en je krijgt heel pijnlijke, branderige striemen (eventueel met blaasjes) die jeuken. Na enkele uren is het ergste wel voorbij.
Soms doemen er al eens vreemde kwallensnuiters op. En dat heeft te maken met de opwarming van het zeewater, gepaard met variërende stromingen.
Zo moesten er op zondagnacht 10 augustus 2025, 4 kernreactoren stilgelegd worden in Gravelenis (Grevelingen) – omdat er een enorme en onvoorziene zwerm kwallen werd aangetroffen. Het is nog maar de 2e keer ooit dat dit gebeurt, de vorige keer was al meer dan 30 jaar geleden.
Kwallen leggen 4 reactoren in Noord-Franse kerncentrale stil | VRT NWS: nieuws
Ook 3 jaar geleden doken in onze buurt al eens abnormaal veel (kleine) kwallen op. Toen ging het om kleine blauw haarkwallen en oorkwallen, vooral tussen Koksijde en De Panne. Geen quatsch.
Opletten aan de kust, honderden kleine kwallen spoelen aan - KW.be
Kwallen-Q&A
Kwal-ificeer de redacteurs van Tij-dingen niet direct als kwallen, omdat ze je vandaag overladen met een lawine aan kwallenweetjes.
Dat kwallenbeten pijn kunnen doen, weten we allemaal. Maar niet elke beet is even erg. In de Noordzee zijn het voornamelijk de haarkwal en kompaskwal die prikken, maar het is bijna nooit gevaarlijk. Het gif is vaak niet sterk genoeg om veel schade te veroorzaken. Maak je dus niet te veel zorgen. Alleen bij een allergische reactie moet je rekening houden met meer roodheid of een hevigere zwelling.
Kan een kwal op het strand nog steken?
Jawel, de netelcellen (de tentakels) blijven actief nadat de kwal is aangespoeld en is uitgedroogd. Raak de kwal dus niet zomaar aan.
Hoe herken je een kwallenbeet?
Meestal treden deze symptomen op: zwelling, roodheid, jeuk en soms pijn. In sommige gevallen kun je een ernstige allergische reactie krijgen en verspreiden de klachten zich over het je lichaam. Is extreme gevallen kan het slachtoffer ziek worden en zijn er shockverschijnselen.
Wel of niet plassen op je kwallenbeet?
Het korte antwoord: nee. Plassen over een kwallenbeet helpt niet. Het enige voordeel? Dat er een vorm van afleiding ontstaat, maar eigenlijk is het tegendeel waar: door te plassen over een kwallenbeet kan je de pijn (door de zure urine) zelfs erger maken.
Wat moet je dan wel doen?
Volgens het Rode Kruis moet je deze stappen volgen bij een kwallenbeet:
- Bij een ernstige allergische reactie: bel 112 (of vraag het aan iemand anders).
- Wrijf niet over de gestoken plek, zo maak je het erger.
- Verwijder de achtergebleven netelcellen door ze voorzichtig weg te schrappen/spoelen. Doe dat met zeewater en niet met koud kraantjeswater, zo worden de klachten erger.
- Dompel daarna de plek onder in warm water – maak dat het water zo heet is als je kan verdragen. Is er geen water? Gebruik een hot- of coldpack.