"Een vleermuis ziet zelfs een vislijn in het donker"

Christine Goessens is er zo door gebeten dat ze haar leven eraan wijdt. Als vleermuisgids weet ze precies waar je moet kijken. Wandel met haar mee tijdens de Nacht van de Vleermuis en ontdek waarom deze kleine nachthelden meer bewondering dan angst verdienen. De redactie van Tij-dingen vond zijn weg in het donker en legde zijn oor te luister.

Tij-dingen: Welke vleermuizen vind je in Koksijde? Zitten daar zeldzame bij?

Christine Goessens: "De gewone dwergvleermuis komt het meest voor. Die verblijft graag op zolders. Dan heb je ook nog de laatvlieger. Van die soort foerageren 6 exemplaren aan de Schipgatduinen (bij het Duinenhuis). Waarschijnlijk verblijven ze ergens in een appartementsgebouw. De rosse vleermuis en de watervleermuis vind je ook in Koksijde. De eerste verblijft graag in boomholtes en de tweede zit graag bij water. En dan is er nog de ruige dwergvleermuis. Die is minder courant, maar deze soort vliegt over het Kanaal (en weer terug). Hierover verscheen een artikel in de media en die tocht werd vastgesteld met de antenne op het dak van het Duinenhuis."

T-d: Je doet een vleermuizenwandeling tijdens de Nacht van de Vleermuis?

Christine: "Klopt. Op zaterdag 30 augustus. We starten aan de Zuid-Abdijmolen en met een batdetector leid ik de groep rond op het domein van de Duinenabdij. Daar vind je altijd vleermuizen. Er hangt trouwens ook een vleermuiskast. Tijdens de Nacht van de Vleermuis vinden activiteiten plaats op 40 locaties."

T-d: Zijn er minder vleermuizen dan vroeger?

Christine: "Dat is moeilijk in te schatten. Wanneer ik vleermuizen vind met mijn batdetector, kan ik niet zien of het bv. gaat om 10 vleermuizen of 10 keer dezelfde vleermuis die overvliegt. Mensen zeggen me wel dat ze minder vleermuizen zien in hun tuin. En dat is ook mijn aanvoelen. Vleermuizen hebben het moeilijk omdat hun jachtgebieden verdwijnen en ook de plekken waar ze kunnen verblijven. Het is een veeleisend dier. In de zomer en de winter verblijven ze op verschillende plekken. En ze hebben bomenrijen of hagen nodig die die verschillende plekken met elkaar verbinden. Een vleermuis vertrouwt op zijn sonarsysteem om te zien. Een voetbalveld oversteken, lukt niet omdat ze landschapselementen nodig hebben om zich te oriënteren. Ze hebben een complex netwerk nodig om te overleven. Insecten hebben het moeilijker en vleermuizen automatisch ook, want ze eten nachtvlinders, kevers en muggen. Een vleermuis krijgt ook maar 1 jong per jaar."

T-d: Op het dak van het Duinenhuis hangt een vleermuisantenne. Waarvoor wordt die gebruikt?

Christine: "De meeste vleermuizen leggen kleine afstanden af, van enkele tientallen kilometer. De ruige dwergvleermuis legt tijdens de trek echter afstanden af van 100 tot 2.000 km. Een paar exemplaren van die soort werden uitgerust met zenders van 0,16 gram waarvan de signalen worden opgepikt door stations langs de Noordzeekust. Waaronder het station aan het Duinenhuis. Waarom daar? Het ligt dicht bij zee en op een hoogte. Die antennes kunnen vleermuizen detecteren over een afstand van 2 tot 15 km, afhankelijk van hoe hoog ze staan. Je kan de verschillende soorten - niet alleen vleermuizen, maar ook vogels - volgen via het telemetrienetwerk Motus."

T-d: Speelt de klimaatverandering een rol? Duiken nieuwe, zuidelijkere soorten op?

Christine: "Zuidelijke soorten zien we nog niet. De meeste vleermuizen leggen korte afstanden af, vandaar. De klimaatverandering speelt wel een rol omdat we een heel natte periode achter de rug hebben waardoor er minder nachtvlinders zijn. Vleermuizen eten die graag. De voorbije 2 maanden waren dan weer erg droog en daardoor zijn er minder muggen. Een dwergvleermuis eet 500 muggen per nacht."

T-d: Voor eens en altijd: drinken vleermuizen bloed?

Christine: "Nee, de inheemse vleermuizen eten alleen insecten. Je hebt soorten in Midden- en Zuid-Amerika die bloed drinken, maar dat gaat dan om een paar druppels. Die vleermuizen zijn ook niet groter dan een mus en verkiezen geiten of koeien. In je haar vliegen ze ook niet. Een vleermuis 'ziet' een vislijn in het donker, dus gaan ze zeker niet tegen een mens vliegen. Soms komen ze wel dichtbij. Weet je waarom? Wij stralen warmte uit en trekken zo muggen aan. De vleermuizen komen dan op die muggen af."

T-d: Waarom hebben vleermuizen zo'n mysterieuze reputatie?

Christine: "Het zijn nachtdieren en dieren die 's nachts leven, werden geassocieerd met de duivel. Ouders vertelden vroeger aan hun kinderen dat als ze 's nachts naar buiten slopen, vleermuizen in hun haar zouden vliegen. Ze zouden daar blijven zitten en zo verraden dat ze 's nachts buiten waren geweest. Na een tijd namen mensen dit verhaaltje voor waar aan."

T-d: Welke rol spelen vleermuizen in ons ecosysteem?

Christine: "Vleermuizen eten insecten op die schadelijk zijn voor de landbouw en fruitteelt. Ze eten ook graag buxusmotten. Het is een paraplusoort omdat maatregelen die voor hun bescherming in het leven geroepen worden, ook andere organismen helpen. Vleermuizen doen het alleen goed wanneer ook insecten en de planten die zij bezoeken, het goed doen."

T-d: Hoe kunnen inwoners van Koksijde bijdragen aan de bescherming van vleermuizen?

Christine: "Eerst en vooral door geen pesticiden te gebruiken. Plant genoeg bomen en struiken, want die trekken insecten aan. Zorg voor zo weinig mogelijk buitenverlichting in je tuin, want vleermuizen zijn lichtschuw. Laat holle bomen staan, want de rosse vleermuis gebruikt die als verblijfplaats. En overdrijf niet met isolatie. Sommige soorten verblijven graag op zolders. Heb je een paar exemplaren zitten? Haal er dan een expert bij. Vleermuizen maken niks kapot en laten geen afval achter. Ze maken ook geen nesten. Hun uitwerpselen zijn zanderig, want het zijn de resten – o.a. vleugels – van insecten. Vooral het verdwijnen van grote zolders van kerken of kastelen is een probleem. Die kan je niet zomaar vervangen."

T-d: Zijn er specifieke maatregelen die de gemeente neemt om vleermuizen te beschermen?

Christine: "Ja, Koksijde doet veel. Een paar bunkers zijn afgesloten om dienst te doen als winterverblijven. Bunkers hebben dikke muren waardoor de temperatuur constant is: zo'n 9 graden. Het is er ook vochtig. En er zitten geen roofdieren. Bunkers lijken een beetje op grotten. In de zomer verkiezen vleermuizen wel de warmte voor hun jongen, vandaar hun voorliefde voor zolders. De vrouwtjesdieren vormen kraamkolonies en hokken dan samen. Na de zomer kiezen ze dan een andere locatie. Behalve de gewone dwergvleermuis, die blijft in gebouwen. Toen de nieuwe accommodatie voor de hockeyclub werd gebouwd, plaatste de gemeente 5 vleermuiskasten. Aan enkele boerderijen werd de straatverlichting aangepast en vervangen door amberkleurige lampen. Die hebben het minst impact op vleermuizen en andere zoogdieren. Je hebt altijd opportunisten zoals de gewone dwergvleermuis die profiteert van het feit dat nachtvlinders de kluts kwijtraken door straatverlichting. Die vormen dan een gemakkelijke prooi. Maar de meeste soorten mijden licht."

T-d: Heb je een favoriete vleermuis?

Christine: "De grootoorvleermuis. Je vindt die in winterverblijven aan de Fluithoekweg en in het Hannecartbos. Die soort heeft grote oren om beter nachtvlinders te ontdekken. Wist je dat nachtvlinders vleermuizen kunnen horen? Ze laten zich dan neervallen op de grond alsof ze dood zijn om te ontsnappen. De grootoorvleermuis ontwikkelde extra grote oren om dat te omzeilen. In de winter plooien ze die oren onder hun vleugels zodat ze niet zouden afvriezen."