Op het werk staat een biddende Bernard Campmans, geknield aan een bidbank bij de geopende kist van de zalige Idesbald.
Het blazoen en het motto Deo Duce [God als gids], onderaan rechts in het schilderij, zijn duidelijke verwijzingen naar deze abt. Op 18 november zie je het nieuwe schilderij voor het eerst live.
Het schilderij is gemaakt in olieverf op een houten paneel. Een exacte datering is moeilijk, want de naam van de schilder en het tijdstip waarop het werd geschilderd, ontbreken. Het werk hing decennialang in een familiekapel in Wallonië en verkeerde bij de verwerving, in 2021, in slechte staat. Wellicht een gevolg van de slechte omgevingsfactoren in de kapel. Bij de restauratie bleek de houten drager gelukkig nog in goede conditie, vooral de verflaag was er slecht aan toe. Restauratie was nodig om de verflaag te fixeren en de lacunes aan te vullen.
Het paneelschilderij is 56,8 cm hoog en 27,8 cm breed. Het is een andere voorstelling in vergelijking met de gekende portretten van abt Bernard Campmans. Hij trad aan het einde van de 16e eeuw in als monnik onder abt Laurentius Van den Berghe en was afkomstig uit Douai (Frankrijk). De gemeenschap verbleef dan al op Ten Bogaerde. De gebeurtenissen tijdens de godsdiensttroebelen hebben de oorspronkelijke abdijgebouwen herleid tot een onbewoonbare bouwval.
Op de achterzijde staat een ouder schilderij
Over de ouderdom weten we dus weinig. Het lijkt erop dat voor dit schilderij een ouder paneel opnieuw werd gebruikt, want op de achterzijde staat een afbeelding van de Heilige Catherina. Ook hier ontbreken concrete aanwijzingen over de schilder of de periode waarin die afbeelding tot stand kwam. Stijlkenmerken doen vermoeden dat het om een 17e- of 18e-eeuws werk gaat. De afgesneden voorstelling van de heilige, waarbij een deel van het hoofd en de kroon zijn verdwenen, wijst erop dat het oorspronkelijke paneel is bijgesneden. Dit lijkt aan te tonen dat de beeltenis van Campmans iets recenter zou zijn. Restaurateur Frederik Cnockaert vond bij de restauratie van het paneel geen sporen terug van onderliggende afbeeldingen. Misschien dat verder onderzoek met röntgenfoto's en pigmentanalyses zorgt voor een preciezere datering.
Op de achterzijde staat een afbeelding van de Heilige Catherina - foto Frederik Cnockaert
Andere portretten van Campmans
Door de liturgische kledij en de uitdrukkelijke verwijzing naar de zalige Idesbald wijkt deze beeltenis van Campmans af van andere abtsportretten. Denk maar aan de portretten van Campmans die bewaard zijn in het Grootseminarie Brugge: een statig abtsportret in de refter, een portret op zijn sterfbed en zijn voorstelling in de reeks grisailles (grauwschilderingen).
De onlangs uit privaat bezit verworven beeltenis toont de abt in een liturgische context. Hij is gehuld in een rijk versierde koormantel met daaronder een lang wit kleed, wellicht een albe. Een aantal van de typische abtsinsigna zijn prominent aanwezig waaronder de mijter, de abtsring, zijn abtsstaf met de daaraan vastgemaakte zweetdoek of pannisellus. De voorstelling refereert naar oudere, nog bewaarde afbeeldingen van abten van de Duinenabdij: zoals dat van abt Christiaan de Hondt (1495-1509) op het diptiek van de Brugse Meester van 1499 in het KMSK in Antwerpen, het portret van abt Robrecht De Clercq (1519-1557) dat zich ook in het KMSKA bevindt en de twee portretten van Abt Wydoot (1557-1566) in Brugge. Het portret van een jonge abt Wydoot (ca. 1557/1558) op een luik van een altaarstuk, door Pieter Claeissens, toont de abt in een cisterciënzerhabijt. Het tweede portret dat Pieter Pourbus schilderde in 1564 bewonden je in de St Gilliskerk in Brugge.
Het aangekochte en gerestaureerde portret van Campmans doet vooral denken aan het laatste portret van abt Wydoot op Pourbus’ altaarveelluik. Taferelen uit het leven van Christus (1564 - olieverf op paneel) in de St Gilliskerk in Brugge. Pieter Pourbus beeldde ongeveer zeven jaar na het portret van Pieter Claissens, een sterk verouderde abt Wydoot af in een gelijkaardige liturgische context. De abt zit geknield aan een bidbank, met abtststaf en -mijter, gehuld in een wit kleed bedekt door een versierde koormantel.
- Foto gerestaureerd schilderij – Abdijmuseum Ten Duinen – Foto © Frederik Cnockaert
- Foto portret van abt Campmans op zijn sterfbed – Grootseminarie Brugge - Foto Abdijmuseum/Lambert Derenette
- Foto portret abt Campmans met zijn opvolger Corron uit Ath – detail uit paneel 14, Grootseminarie Brugge Foto © Hugo Maertens
Herkenbaarheid van het gezicht
Opvallend bij het in 2021 aangekochte portret zijn de sterke gelijkenissen van het gezicht met de gekende portretten van Bernard Campmans. De figuur lijkt een jongere versie van de abt - een iets voller gezicht met de typische rechte neus, dezelfde wenkbrauwen, dezelfde blos op de wangen, snor en baard - biddend bij de geopende kist van de zalige Idesbald. Een kist die door de positionering op de bidbank en het opschrift B. Idesbaldus in gouden letters op de zwarte achtergrond de aandacht opeist.
De geopende kist is ook te zien op het abtsportret in de refter van het Grootseminarie. Door de vervuiling van het werk valt ze niet onmiddellijk op. Je vindt ze bij de linkerhand, leunend op de schrijftafel, geklemd tussen duim en wijsvinger. Waarschijnlijk was ze vroeger duidelijker te zien, onder meer doordat de schilder Deo Duce, het motto van Bernard Campmans in gouden letters op de zwarte achtergrond schilderde.
De liturgische kledij en de kist herinneren aan het beleid van de abt, die middenin de contrareformatie de abdij leidde en naar Brugge overbracht. De kist, toegeschreven aan de zalige Idesbald, is enkele maanden na zijn abtsbenoeming tussen het puin van de kapittelzaal opgegraven en overgebracht naar Ten Bogaerde. Onmiddellijk heeft de abdij, onder het bewind van abt Campmans en ook daarna in de geest van de katholieke reformatie, de devotie rond de figuur van Idesbald gestimuleerd en aangewakkerd. De verhuis van de gemeenschap en de kist naar de nieuwe abdij in Brugge, komen daarmee dichter bij een breder en groter publiek waardoor de devotie sneller steeg.
